Kultura popularna jest młodszą siostrą kultury masowej. Z pozoru niczym bliźniaczki są takie same, lecz wyraźna różnica kryje się w szczegółach i cechach ich „charakteru”. Popkultura jawi się jako wyraźna ekscentryczka pod każdym względem, natomiast kultura masowa lubi stawiać na swoim i rządzić.

Termin kultura masowa odnosi się do odbiorców jako biernej masy, społeczeństwa niezindywidualizowanego, jednorodnego, któremu kultura „serwuje” tanie produkty, proste w użyciu. Z założenia kultura masowa miała służyć zabezpieczeniu stałej ekonomicznej, politycznej i ideologicznej dominacji kapitału. Owy przemysł kulturowy stał się machiną produkowania i kultywowania fałszywych potrzeb. Kultura masowa służyła więc nie temu, by ludzie czerpali z kultury przyjemność, tylko, żeby zabezpieczyć kapitał państwa. Ta starsza siostra kultury popularnej robiła to poprzez pokazywanie wzorców np. osobowych, które prowadziły do kultywowania potrzeb fałszywych wśród społeczeństwa masowego.

Zgodnie z założeniami szkoły birminghamskiej (Ośrodek Współczesnych Badań nad Kulturą) kultura popularna jest przede wszystkim kulturą aktywności. Czerpie ona mocno z masowego charakteru wcześniejszych lat, niemniej jednak nadaje produktom masowym własnego, dodanego znaczenia. Kultura popularna mocno wiąże się z aktywnością odbiorcy, co w przypadku kultury masowej nie miało miejsca, bowiem traktowała ona odbiorców jako jednorodną masę. Kultura popularna krytykuje w założeniu idee kultury masowej odnoszące się do treści dyskryminacyjnych, utwierdzania stereotypów i treści ideologicznych. Sama funkcjonuje w myśl aktywności, kreatywności, negocjacji, polisemii i twórczości materiałów medialno-społecznych.

Muzyka popularna (pop) wyrosła na fundamencie rock and rolla w latach 60. XX wieku. Jest odłamem muzyki rockowej nastawionym na odbiorcę masowego. Cechuje się przede wszystkim prostotą i melodyjnością z wykorzystaniem różnych studyjnych technik nagraniowych i syntezatorów w dużo większym stopniu niż w klasycznej muzyce rockowej. Cechą charakterystyczną muzyki popularnej są krótkie partie muzyczne grane na gitarze elektrycznej bądź basowej w połączeniu z perkusją i wokalem. Bazą popu są także chwytliwe refreny oraz zapożyczenia z innych stylów muzycznych. Muzyka popularna stała się więc „łagodniejszą” odmianą rocka, natomiast kompozycje tworzone w tym stylu z założenia mają wpisywać się w aktualne potrzeby słuchaczy, które są modne w danym czasie. Popowych artystów, niezależnie od stylu, można zdefiniować więc jako twórców, którzy kierują się gustami publiczności.

Współcześnie wiadomo, że muzyka popularna jest integralną częścią kultury, choć początkowo była elementem młodzieżowej kultury buntowniczej. „Dojrzewała” ona ze swoimi odbiorcami, współtworząc różne zjawiska kultury współczesnej. Krytykowana, wyśmiewana i piętnowana, zmieniła podejście społeczeństwa do muzyki rozrywkowej. Rafał Augustyn konstatował, że niezależnie od modyfikacji w muzycznej sferze rock „dokonał na własny rachunek odrodzenia skal modalnych, torując drogę niektórym tendencjom «nowej tonalności» i znalazł świeże źródło inspiracji (…) Wykorzystał — niemal równolegle z eksperymentalną muzyką elektroniczną — możliwości wieloplanowego komponowania przestrzeni dźwiękowej i chyba jako pierwszy zastosował to konsekwentnie do nagrań instrumentalnych”. Wynika z tego, iż muzyka popularna zaczęła w latach 60. XX wieku rewolucjonizować przemysł muzyczny i zmieniać postrzeganie ludzi względem rozrywkowego wymiaru muzyki.

Wartościowym i kluczowym elementem muzyki popularnej są teksty piosenek, które wyrażają wizje świata, różnorodność poglądów i pragnień ludzkich. Muzycy rockowi bardzo często zawierają w nich język codzienności, choć w historii gatunku nie można zapomnieć o bardzo udanych próbach poetyckich (np. Jim Morrison czy Bob Dylan). Wojciech Siwak stwierdził, iż teksty piosenek tworzonych w nurcie popkultury zaczęły integrować subiektywne odczucia oraz pragnienia wykonawców, twórców oraz ich fanów. Potrzeba wolności, prawdy, akceptacji, miłości, indywidualności i bezpieczeństwa stały się swoistymi „hasłami” muzyki popularnej. Ważnym aspektem popu – także ze względów edukacyjnych – stała się próba znalezienia uniwersalnych wartości oraz podstawowych prawd, czego „zapalnikiem” były teksty piosenek. Prostota słów stała się podwaliną bogactwa znaczeń i wartości społecznych. Muzyka popularna zaczęła odgrywać bardzo ważną rolę w kreowaniu tożsamości, stylu życia, budowania systemu wartości młodych ludzi, ale także ukazywania własnych poglądów (czasami bardzo skrajnych i buntowniczych).

Walory edukacyjne dla młodzieży powiązane z wpływem muzyki i kultury popularnej były kwestią sporną w latach 70. i 80. XX wieku. Krytycy początkowo twierdzili, że muzyka popularna zaburza wartości i ideały zgodne z muzyką poważną. Redukowali oni wartość popu wyłącznie do socjokulturowych walorów. Niemniej jednak wiele z nich podjęło próbę przeanalizowania utworów pod względem estetycznym i muzycznym – na przykład Roger Scruton. Stwierdził on, że we współczesnych utworach syntezatorowy beat i popisy perkusyjne „atakują” odbiorcę i wręcz zniewalają go. Analizy muzyczne, rytmiczność, wyszukane formy oraz interpretacje tekstowe ukazały, iż muzyka popularna posiada wartości dodane, estetyczne i społeczne, które odpowiadają potrzebom estetycznym i rozrywkowym społeczeństwa. Przykładem może być zespół Pink Floyd, którego – według krytyków – wyróżniają „rozbudowane kompozycje nawet z orkiestrą symfoniczną i chórami, efektami nowych brzmień (w tym klasterów), oryginalnymi zestawami perkusji”. Potencjał tekstów tworzonych w nurcie muzyki popularnej, wieloznaczność oraz otwartość pozwalają na różne sposoby analizowania i odczytywania muzyki przez młodzież. Nabierają więc one walorów pedagogicznych.

Negatywnym aspektem jest to, że kultura popularna i społeczeństwo ponowoczesne stały się dogłębnie zmediatyzowane, natomiast współczesne media przekształciły się w najważniejszy obszar wymiany znaczeń międzyludzkich. Nieodłącznym atrybutem kultury popularnej stała się reklama, która determinuje treści, formy i ideologię. W związku z tym, że kultura popularna jest mocno skorelowana z mediami, nabrała ona charakteru ekonomicznego w wyniku czego produkty kulturalne przeistoczyły się zgodnie z zasadami funkcjonowania rynku – mało wkładu, dużo zysku. Uzyskane dochody są niekiedy ważniejsze niż sama wartość artystyczna, a także poziom intelektualny dzieła.

Kultura popularna stanowi również łatwiejszą w odbiorze alternatywę do kultury wysokiej. W związku z tym większość produktów kulturowych działa manipulująco na odbiorcę, ponieważ kultura popularna jest nastawiona na prostotę oraz ilość, a nie na jakość. Z racji tego, że popkultura rozwinęła się w zróżnicowanym społeczeństwie i analogicznie skierowana jest do zróżnicowanego adresata, rzadko porusza tematykę poważną i złożoną. Ma służyć relaksowi, a pomaga przy tym prosta i łatwa forma. Odbiorca nie powinien się głowić nad sensem produktów kultury popularnej, a od razu widzieć ich interpretację i szczegóły. Patrząc jednak na ogół negatywów, największym z nich jest powiązanie kultury z zasadami funkcjonowania rynku, skomercjalizowanie jej i nastawienie na zysk, co jest nawiązaniem do kultury masowej.

Z drugiej strony popkultura stała się spoiwem, które łączy ludzi na całym świecie w myśl istnienia różnorodnych odbiorców, indywidualizmu i globalnego porozumienia. Bazuje na wielowymiarowości, wieloaspektowości i niejednolitości świata, kultury oraz ludzi. Zrywa z szablonami oraz stereotypami, toteż termin indywidualność jest kluczowy dla funkcjonowania i zrozumienia popkultury. Kultura popularna zaczęła również podnosić świadomość społeczną przez wyeksponowanie problemów globalnych, które przeniknęły do sztuki.

Człowiek ma obecnie kulturę w zasięgu ręki – zmediatyzowanie jest zarówno wadą jak i zaletą. Dostępność kultury popularnej pozwala na codzienne uczestnictwo i „konsumowanie” dóbr kulturalnych przez Internet, w przestrzeni publicznej, cyfrowo bądź analogowo. Kulturę popularną cechuje aktywność, dynamizm i aktywizacja odbiorców. Każdy może stać się nadawcą, artystą czy kreatorem. Granica między odbiorcą a twórcą jest bardzo płynna.

Współcześnie nastąpiła demokratyzacja dostępu do sztuki, reprodukcja stała się podłożem kultury masowej, a nie mechanizmem niszczącym kulturę. Za sprawą demokratyzacji dostępu miliony ludzi na całym świecie mogą mieć dostęp do muzyki, obrazów czy występów. Dostęp do kultury i zasady jej funkcjonowania przestały być jasno określone podług wyznaczonych zasad. Kultura stała się wolna, a jej funkcjonowanie uzależnione od odbiorców.

Popkultura jest ekscentryczną siostrą kultury masowej. Zdominowała ona niemal każdy aspekt naszego życia. Zmieniła postrzeganie muzyki i kultury, nadała im indywidualnego wymiaru i zrewolucjonizowała brzmienia, przyczyniając się do powstania muzyki popularnej. Zaczęła słuchać ludzi, kierować się modą i gustem społecznym. Pomimo tego, że ma wady i można zarzucić jej nadmierną chęć zysku kosztem produktów kulturalnych, nie jest egoistką – aktywizuje odbiorców i zmienia ich w „tworzywo” kultury. Tym samym należy pamiętać o słowach Ryszarda Kapuścińskiego: „Człowiek tworzy kulturę, mieszka w niej, nosi ją w sobie. Człowiek jest kulturą”. A kultura jest człowiekiem.